ประวัติ : ถ้ำหลวงผาเวียง เป็นถ้ำที่มีโพรงคูหาขนาดใหญ่ และลึกเข้าไปในภูเขาเป็นระยะทางที่ยาวมาก ภายในถ้ำหลวงผาเวียงมีช่องชั้นคูหามากมายหลักๆ แบ่งเป็น 9 ห้อง มีหินงอกหินย้อยตามธรรมชาติ งอกย้อยลงมาเป็นรูปต่างๆ ที่วิจิตรงดงามตระการตาสุดที่จะพรรณนาได้ ยามสะท้อนแสงไฟหินย้อยดังกล่าวจะให้แสงวาววับระยับประดุจดังมณีอันล้ำค่า ถ้ำหลวงแห่งนี้อยู่ที่ภูเขาด้านใต้ของอำเภอบ้านโฮ่ง

เนื่องจากรอบๆ บริเวณพื้นที่อันเป็นที่ตั้งของถ้ำหลวงผาเวียงจะมีถ้ำขนาดเล็กที่ชาวบ้านรู้จักอยู่อีก 4 แห่ง คือ ถ้ำแข้งช้าง ถ้ำผาคืน และกลุ่มถ้ำก๋อข่อย ซึ่งประกอบด้วย ถ้ำก๋าข่อย ถ้ำน้ำ ถ้ำนกเค้า ถ้ำพระพรหมจักโก (เป็นชื่อที่พระตั้ง) ปัจจุบันกลุ่มถ้ำก๋อข่อยมีพระอาศัยพักปฏิบัติธรรมอยู่ (เป็นพระจากวัดพระพุทธบาทตากผ้า ลำพูน) ดังนั้น เพื่อความสะดวกในการเรียกชาวบ้านจึงนิยมเรียกชื่อถ้ำที่มีขนาดใหญ่และลึก อันเป็นถ้ำประธานในพื้นที่บริเวณเดียวกันว่า "ถ้ำหลวง" ตามลักษณะของถ้ำ นอกจากนี้แต่เดิมมาคนเฒ่าคนแก่ของพื้นที่จะเรียกถ้ำหลวงแห่งนี้ว่า "ถ้ำหลวงผาเวียง" โดยตั้งชื่อถ้ำตามหินงอกหินย้อยที่มีลักษณะเหมือนผ้าม่านท้องพระโรง (ซึ่งเรียกกันว่า ผาเวียง)เป็นชื่อถ้ำอีกชื่อหนึ่ง

ที่ตั้ง : ตำบลป่าพลู อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน