ประวัติ : พระธาตุดอยห้างบาตร ตั้งอยู่บนเนินเขาสูงพอสมควร อยู่ห่างจากหมู่บ้านประมาณ 2 กิโลเมตร เป็นสำนักสงฆ์ที่มีความสงบและมีทิวทัศน์ที่สวยงาม คือเห็นเมืองเชียงใหม่และลำพูน เหมาะสำหรับการปฏิบัติธรรมของพระสงฆ์และประชาชนทั่วไปที่ชอบความสงบ และเป็นแหล่งรวมศรัทธาประสาทะของประชาชนทั่วไป

ความเป็นมาของ พระธาตุดอยห้างบาตรมีตำนานกล่าวว่าเมื่อครั้งพุทธกาลองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะเสด็จดับขันธ์ปรินิพพาน พระองค์ได้เสด็จจาริกมายังแคว้นสุวรรณภูมิ ประเทศไทยปัจจุบันนี้ พระองค์ทราบว่าต่อไปภายภาคหน้า แคว้นสุวรรณภูมินี้จะเป็นที่เผยแพร่พุทธศาสนาของพระองค์ต่อไป พระองค์กับพระอรหันต์จำนวน 55 รูป ได้เสด็จมาโปรดพวกฤาษีที่บำเพ็ญตนอยู่ตามถ้ำ เริ่มตั้งแต่วัดเกตุ ซึ่งอยู่ในอำเภอเมืองเชียงใหม่ แล้วไปโปรดฤาษีในป่า อ.แม่ริม อ.แม่แตง อ.สันทราย อ.สันกำแพง แล้วเข้ามาลำพูนที่บนยอดเขา ดอยน้อย คือดอยห้างฉัตรปัจจุบันนี้ ได้มีฤาษีและพญานาคจำศีลบำเพ็ญอยู่ พระองค์พร้อมสาวกได้เสด็จมาโปรดและพักอยู่บนยอดเขานี้ 3 วัน 3 คืน ก่อนที่พระองค์จะไปโปรดที่อื่นต่อไปฤาษีและพญานาคจึงทูลขอเกศาของพระองค์ พระองค์ก็ประทานให้ แล้วพระองค์ก็อธิษฐานเอาบาตรวางลงบนก้อนหินก็เกิดมีรอยบาตรอยู่บนก้อนหิน จนถึงปัจจุบันนี้ เสร็จแล้วฤาษีและพญานาคได้นำเกศาของพระมาไว้ที่พระองค์ประทับอยู่ แล้วจึงทำเจดีย์ครอบเกศาไว้        

ต่อมาได้มีชาวบ้านได้ช่วยกันทำเจดีย์ครอบองค์เดิมไว้และได้บูรณะสืบต่อ ๆ กันมา หลังจากนั้นชาวบ้านได้ถือเอาวันเพ็ญเดือน 9 เหนือ หรือวันเพ็ญเดือน 7 ใต้ เป็นประเพณีสรงน้ำพระธาตุต่อมา จนถึงปัจจุบันนี้ และยังมีพระวิหารสรงน้ำพระธาตุต่อมาจนถึงปัจจุบันนี้ และยังมีพระวิหารอยู่บนดอย เขาและอุโบสถอยู่เชิงเขา ไม่มีใครทราบได้เลยว่าใครเป็นคนสร้าง แบละสร้างขึ้นเมื่อใด

ต่อมาในปี พ.ศ.2466 ได้มีขุนคำแสนได้ไปกราบนิมนต์ท่านครูเจ้าศรีวิชัย มาบูรณะขึ้นบ้านใหม่ และครูบาท่านได้ปั้นพระประธานไว้ในพระวิหาร ซึ่งปั้นเสร็จในวันเดียวกัน ชาวบ้านจึงเรียกว่า "พระเจ้าทันใจ" ส่วนพระอุโบสถที่เชิงเขานั้น คณะสงฆ์ทั้งตำบลได้มาทำสังฆกรรมทุกปีมิได้ขาด   

ในปัจจุบันนี้พระสงฆ์มาอยู่จำพรรษา จึงได้เชิญชวนชาวบ้านผู้มีจิตศรัทธา มาช่วยกันบูรณะปฏิสังขรณ์ เพราะเสนาสนะต่าง ๆ ได้ชำรุดทรุดโทรม เพื่อให้เป็นที่สักการะของประชาชนทั่วไป และเป็นที่บำเพ็ญเพียรเจริญวิปัสสนากัมมัฎฐานของพระภิกษุสงฆ์และประชาชนทั่วไปที่สนในในด้านวิปัสสนากัมมัฎฐาน

พระธาตุดอยห้างบาตรเป็นเจดีย์รูปทรงจตุรมุขสีขาว มีฉัตรทองอยู่ยอดเจดีย์สวยงาม ไม่ปรากฎหลักฐานว่าสร้างแต่เมื่อใดมีเพียงตำนานเล่าต่อกันมาว่า สมัยพุทธกาล องค์สัมมาสัมพุทธเจ้าได้เสด็จมายังดอยลูกนี้ และเตรียมเสด็จออกบิณฑบาตโปรดสัตว์ การเตรียมบาตรดังกล่าวเป็นภาษาพื้นเมืองทางเหนือว่า "ห้างบาตร" ปัจจุบันยังมีร่องรอยบริเวณที่ทรงห้างบาตรอยู่เป็นหลุมลึกลงไปในหินตาล และมีการสร้างมณฑปครอบไว้เพื่อให้พุทธศาสนิกชนบูชา การบูรณะก่อสร้างพระธาตุดอยห้างบาตรครั้งสำคัญ เมื่อแรม 15 ค่ำ เดือน 7 ปีใด ไม่ทราบชัด แต่ได้มีการอาราธนาครูบาศรีวิชัย นักบุญแห่งล้านนามาเป็นองค์ประธานจนแล้วเสร็จ

ปัจจุบันพระธาตุดอยห้างบาตรนอกจากเป็นโบราณสถานสำคัญแล้ว ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ เพราะจากยอดดอยแห่งนี้ เราสามารถมองเห็นทิวทัศน์อันสวยงามของพื้นราบและป่าไม้ได้เป็นระยะไกลสุดสายตาจากที่ว่าการอำเภอบ้านธิไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ 9 กม.โดยถนนลาดยาง ณ หมู่บ้านห้วยไซได้ ต.ห้วยยาบ ท่านจะเห็นพระธาตุดอยห้างบาตรอยู่ทางขวามือ มีถนนลาดยางนำท่าน ขึ้นไปสู่พระธาตุอีกประมาณ 2 กม. หรือจะออกกำลังกายโดยการเดินขึ้นทางบันไดนาค ท่านก็จะได้บุญกุศล และดื่มด่ำกับความสวยงามของดอยห้างบาตรแห่งนี้

ที่ตั้ง : ตำบลห้วยยาบ อ.บ้านธิ จังหวัดลำพูน